КАЛА-КОРЕЙШ МЕДИА
Меню
12+

«КАЛА-КОРЕЙШ МЕДИА"

12.03.2021 13:28 Пятница
Если Вы заметили ошибку в тексте, выделите необходимый фрагмент и нажмите Ctrl Enter. Заранее благодарны!

Уркарахъ! БикIен хIу ахъ! ХIезиб сабину байрахъ!

Автор: Б. ХIябибуллаев, Бускрила ши

Районна центр Уркарахъ ну акIубси Бускрила ши кьяйда набчил барх бихулра. Гьарил кьакьа, гьарил тукен, гьарил кафе наб тяништи сари. МажахIят леббиэс ухIнахIевхъунсира: кьакьурбала куц кьяшмани ганзкабариб, кафебала тIем лезмили хахамбариб, тукентала дургIе-дурхъадеш кисали бейгIун. Гьандиркур шуцIалиибти дусми, районна хъяшни сунезир дучIули калунси лебра-лебси ца школа. ИлхIели ил школали бихусири у С. М. Кировла. Яра фамилияби-умазиб, яра чархла биркIайзиб, яра багьудлумазиб имцIали чебаэси хIерзи-лишан лебни багьандан цацабехIтала уми ишбархIиван гьансадиркур: сирхIян Мяхядов, чIишулан Кьасумбегла ГIябдулла, кудагулан ГIябдулла – ил у илис хасси улира бутаурли, лебилра Кудалан ГIябдулла бикIи; бускран Зугьраб, кубачилан Тупчилов, кIишан ЛигIматуллагь, вихъран ГIярабила Чамкур, меусишан Халилла ГIябдулкьадир, урус Логачев Степан, военкомла рурси Шульман Эмма, уркухъан алгъай-левша ХIясан-ХIусен, цIизгъаран вецIну кIира тIулла хужаим Жамилла ХIябиб, жугьутI Абрам, чабера рангла ляжубар зубанкан Къистаман, гIяймаумахьилан жанмирзала Шагьризат ва… Чум буришал бурая, далай-делхъла авидлаб хIебуреси – хIяйтъая. ИшбархIи наб калунси кIел секIал сари далгес; нушаб давла батурли, удибяхI арбякьунтас кьадарбараб алжана, Аллагьли гIямру гибтас – биаб арадеш чархла. Лебилра някъла тIулбиван белши, цали итиллис виубсигъуна кумек бирули, хатир кахIелахъи хIеркабири. Дила шан, набчил варх учIуси ца дурхIяла гъай гIяхIдизуру, дила хIедагьри чедидикибу, белчIудилизив усаликира. Илини ибсири: «Вашигу, блдаш, ПТУ-лизи аркьехIе: матъал валхули, хIерирули, палтарла рургули, гIур се гIягIнили нушаб». ИтхIели нуша кIиибил сменализир сарри дучIути. ЦIябдиубхIели дири дурсри тамандирути. Гъамти шимазибад бучIутас, интернатлизиб мер хIебиъни багьандан, бархIилис дашули-ардашутири. Рарх ручIуси военкомла рурси Шульман Эмма – дунъяличир Елена Прекрасная бикIуси рурси лерси риалли, марлира, ил руилри – дугьаризур:

-- ЦIябдешлизивад уруххIекIули виадли, БяхIяммад, ца байхъала сягIят тIашизигу.

-- ЦIябдешра, авлахъла буцIира, гурда-гIярара дила гьалмагъуни сари, Эмма, хIу рикIуси бирис.

Мар-марли уркIилизи каберхурсири ишгъуна пикрира; «Начиван регIриубси их гIянтIикIас се хIяжатлира зибкьнар набзибад»

-- ХIела хъулив чи тевси хIед кумекбареси?

-- Хала нешра нешра. Дудеш дявтазивад чархIевхъун, узи-рузи агара.

-- Неш хъулиру?

-- ЦацахIели. ИмцIаси замана, дояркали рузули, диркьа-дубуртачир рирар. Хала нешра нура.

-- Илдани балулив хIела пикриличила?

-- АхIен. Ихтилат хIебарра.

-- Гьала-гьала илди хьарбаъни гIяхIли хIебирив? ГIур кьанни бирар кьалли. ИлдикIун хIед дурхъати адамти саби. Школа таманбарибхIелира ПТУ-лизи укьес вирусигу. Белики, илхIели хIела пикри барсбиэс?

Балулра, гьамадли хIебургар. Чис гьамадли гьанна?. «Дила дудеш военком сай, яшав вайтIа ахIен. Аргъадлири хIуни сецад къияннирил дила дудешлисра – дудешуни, узби, гьалмагъуни дявтала цIализи бурхьес. Чуйнара хьулухъунсири викIар, бархкабатурли хIянчира, дургъбази арукьес. Ахъти кьабулхIебикиб. Ишар-декIар дявти камлирив? ВацIурби-инкъурби къачагъунани дицIили диаллири. Илдала хъям-кьацI чехIедиуси чи леври? Пикриухъен, БяхIяммад. ХIу бажардииркуси дурхIяри. Къиянбулхъуси гIеббурес мурткIал хIядурсира.

-- ХIуни, Эмма, кумекбарри, баркалла. Кьабулбирис. Биуру дила гъай?

-- ХIебиалли, по рукам.

Школаличи хIерсабикIули биштIа-биштIаси шара бири – «Вякънала шурагьи» бикIи. Гьаннара чинакIал бебшили ахIен. Шара викIесра лезми ласбулхъули ахIен. Няскалкьличи шуркабухъахъи вегIагарси куцличи бетикахъили, жярла кьадубала арилиу бикили саби. Агь, пякьир, уркIецIидулхъули сари илала куцличи. БусягIят, гьалар муэрлизирра хIедакьибти-чехIедаибти программаби-проектуни гьанна кьяшмази дирхули сари. Чидилличивад вехIирхьусил, чидил бекIлибиубсил балусира хIергар. Ца-чумал гьанихъис: «Дила Дагъистан – дила гьундури, «Дила Дагъистан – дила мез», «Дила Дагъистан – дила ши, шагьар», «Дила Дагъистан – дила вацIа», «Дила Дагъистан – дила шин»…

Лерилра дила шиличира къячдиркути сари, амма детерхахъес къайгъилизи визурси «пача» варгес вирули ахIен. ДацIкадулхъули сари шими, бахъбикIули саби мездуланти, гага-хахали дицIили сари вацIурби-авлахъуни, «аждагьали» дуцили сари шин,…

Кагъуртазир лерилра лугIяй сари, баркьудилизир?...

Гьундурала шайчир районна центрлизир дахъал гIяхIла шайчир дарсдешуни кадиркули диъни чедаэсли сари. Райадминистрацияла мякьлабад бехIбихьили, районна универмаглизибад, автостанциялизибад бикили, МяхIячкъалализи аркьуси гьуни, шила дура баайчи, кьирли кIапIбарили, гIур хIебиэсли гьарза-бягIубиубли, шагьарла гьуниличибра вайтIа ахIен. Шагьарла кьяли шилизи бухIнаберхурли чебиухIели, уркIи разибирули саби. цацадехI кьакьурби, шалубачи луцри делши, гьарзадарили чедиухIелира пахрули вицIеслин билзули саби. Баралли бирар дава бикIуливан, гIяхIси ибси сукъурлира чебиу, гIянцIалира бикьу. Уркарахъ бархIиличиб-бархIи гьар шайчибяхI бягIубикIули саби. Бускри аркьути гьундурачи, Хямхя музала удибси гьунила дубаначи тIашдатурли чедиид диштIати столбикуни-тIулри. ГIяхIси баркьуди саби илра. Сепайда, гIяхIси баркьудиличи вайти, кьясти хIулбачил хIербикIутира каршибиркули биэс, базалра хIедикили, кIел тIал урдушили чедиид. Улгас, чила гумул чедибара илдачи. Агь, адамти, адамти, гIяхIси баркьудиличи шуркьла шутрачил тубикIути. Къаралди леб чебаэс, агарагу адамдеш, вайсиличи хапхIешес, тIалабдара адабдеш.

Гьарзадешла умцлали валкьаадлири умцес, марли, кIидехI дабрили лайбикIи чула лугIмес. КIикьярякь шурличибяхI гьуцIли саби ца кьяли, итилли Диркьалла бяхI жагабарили кьалли. ЧIишулантла шиличи гачли саби Тушла юрт, ацIи чибяхIшантачи – луга меусишанти «бурт». Хьаршулантла биштIал кьатI хIербикIар КубачибяхI, ухъадли цабара халтI – итил лаг – УрцачибяхI. Яшав гьарзабикIнила дургар илди лишанти, хIеризи къайгъначила, ту-ту, дукармайхIяб шайтIунти.

ХIябилра дегI тукенти, кафеби тIашли сари. Уркарахъ, тамашавирахъулра илдачирти умани, чейгахъули хункIла бяхъ. ХалабикIуси шила мар-марти уркухъанти кIел саби чебиути: тукейс у бихьиб «Танни», дурхIялис бихьиб – Мяччи. ЧебяхIбарили кьалли кIилинра минала мулк, илизиб чебиулра – чIянкIли гъабзадешла «толк».

Гьалаб кIантIбикIул бензин гьанна чяхIкабикIули, гьалар чяхIдикIути шин гьанна сари дегъубли. Чина хIеризадлира, арцурли кьалли къянби, цIуб кагъар цIударбалли, гьарзали сари къунби. АдамлискIун Аллагьли гибти сари кIел лихIи ва кIел хIули, цацун биштIаси мухIли. Илдала гьарли-марси мягIна хIергъулира нушани: буруси кIина бакьа, кIелра хIули саркъахъа, илдани чебаибси лебсиванцун арцахъа.

Ца гIямру чедаибси, дусмани велсунси ухънани бурули вири Советский манзиллизиб кабикибси биштIаси анцIбукьличила. ИтхIели Дагъиста бекI Даниялов уилри. Кабинетлизи кайили, МяхIячкъалализибси аргъличила диреторли бурули уили сай: ИшбархIи МяхIячкъалализиб умуси зак, ламбикIуси бархIи… Саби биалли, бамкьурси, гагултани кIапIбарибси зак, вязбикIуси аргъ… Данияловли тIамадарили уилри, гьаригу, юлдаш, улкьай абхьили, алав-гьалав хIеризи.

Гьарил шила чучицун хасти дугьби лерти сари ихтилатлизир дузахъути: гIур, девла мерлаб бускрантани бузахъу «гIиври», уркухъантани – «цIилигIилли», сирхIянтани – «гьатIен»…

ЦIилиIилли минала уркухъан хьунул адамтани имцIали бузахъули бири ил дев. Кам-камли, къантIкабарили, «цIили» мурул адамтанира. ИшбархIи «цIилигIилли» хъумкартурли саби лебтанилра. Балтулив заманали ахIетIахъи сунна хIер, гьар секIайчи биули, кабирхъулигу мугьур.

-- Годы берут свое, -- билзахъа урусуни.

-- Дусмани чула кайсу, -- дукарирхIур ца ашна.

БагIти (бегIти) кабуш. Иши кIел девра уркухъантала гIулухъабани имцIали дузахъули дири. Дила пикри хIясибли, уркIила гьими ахъес ахIенри илди дугьби пайдаладирути. ИмцIали саби марбиэс, чула пикри бархьси биъниличи бирхаахъесван ирути дурги или гьанбиркули саби. «БагIти кабуш» дугьбира ишбархIи тамай деткахъили сари. «Гьуя, аба, «цилиндир». Сен-сен дакIудиубтил ишди биштIатала айтули детаурти бурес къиянни саби. Шляпала вегI адам цугикаллири, някъ буцили нешли аркуси хъяша вархли, някъ абианигIи «пяхъ-пяхъбизахъурли, гьуя, аба, цилиндир» или, вявкабикIули бири. ИшбархIила дусмала дягIли илра хIяршбариб.

БурхIни къантIкадиубхIели, аргъ-бархIила къугъни имцIадиубхIели, хъали буцили, дули дирахIери.

Интернатлис уркухъанти шикаим бикIи. Шикаимла гIелаб, бяхIлаб, Хадижат-абала юрт бири. ГIябдулхIямид бикIуси уршира вири илала. Нушаб, сунела дурхIялисван, абала карикIи. Ил багьандан Хадижат-аба дикIутири.

-- Агь, сунела хIяб нурли бицI, рахъ пергер хьунул адам ририну. Сунела уршилизирад декIархIедирира. Вария, абала, урузмакIудая, заманала саби нушаб иш дунъя. УркIи кабарцалли, нуша кадурцехIе, -- махрикIи мурталра. «Я, Аллагь, -- викIули вирус ишбархIира, -- рурси алкIусилис Хадижат-абалагъунти тIабигIятла регI алкIаб». «Вякънала шурагьиличи» хIеркабикIули Асли-адайла юртра бири. Чула шантала гIядат бузахъули, нушази «адайла» карикIи. Ил сабабли нушара Асли-адай дикIутири. Асли-адайра Хадижат-абаван малхIямси, дигичерси рири. Уршби БяхIяммад, ХIябиблизирад декIархIедирахIери. Тяп илдиван хIеркадарра нушара. Илдас икрамхIейкIули, гIур чис балгна учIиша, илдас дезна хIевчIули, чис бягъишладариша.

Аба-адайла хIерли чурхри ванакадири, мухIлила малхIям девли уркIби шадли дашира. Дагурайли хIедуртIу кIелра шила дазурби, я дирхIедирар тIутIу цIа улкути анкъурби.

Уркарахъ, бикIаби ахъ. ХIезиб сабину байрахъ!

Добавить комментарий

Добавлять комментарии могут только зарегистрированные и авторизованные пользователи.

9